Khai thác tài nguyên đang “giết chết” Hồ Ba Bể?

- 3 hồ đã biến mất, 3 hồ còn lại đang bị bồi lấp chóng mặt; Khai thác quặng ngay trong vùng lõi Quốc gia, nước rửa quặng đổ thẳng xuống hồ Ba bể; những rừng nghiến bạt ngàn đang bị tàn phá... là những nguy cơ khiến Hồ Ba Bể, 1 trong 2 kỳ quan nổi tiếng nhất của miền Bắc biến mất...

Hồ Ba Bể - hòn ngọc xanh của Bắc Kạn đang có nguy cơ biến mất - ảnh: Tuệ Khanh

Trước sự kêu cứu của hàng trăm người dân sống quanh khu vực Hồ Ba Bể, chiều qua (26/4), Hội những người yêu Ba Bể đã tổ chức một buổi gặp mặt với báo chí để trao đổi về nguy cơ ô nhiễm, bồi lấp và có thể biến mất của Hồ Ba Bể, hòn ngọc xanh ở Bắc Kạn. Những hình ảnh, clip quay tại khu vực Hồ Ba Bể và Vườn Quốc gia Ba Bể đã khiến những người chứng kiến không khỏi đau xót, bàng hoàng.

Bàng hoàng, đau xót

Nhà thơ Dương Thuấn: Hồ Ba Bể đang chết dần trong hiện tại...

Chủ trì buổi gặp mặt, nhà thơ Dương Thuấn, Chủ tịch Hội đồng hương Bắc Kạn tại Hà Nội cho biết, trong mấy tháng qua, sau khi nhận được hàng chục lá đơn kêu cứu với hàng trăm chữ ký đại diện cho các gia đình của người dân các bản thuộc xã Quảng Bạch và xã Đồng Lạc, huyện Chợ Đồn (Bắc Kạn), Hội Những người yêu ba Bể đã tổ chức một đoàn đến tìm hiểu và khảo sát thực tế tại các điểm khai thác quặng ở Pù Ô, Bản Cuôn, Bản Cuôn - Khau Slăm, mỏ đá trắng Thạch Anh thuộc xã Quảng Khê, huyện Ba Bể.

Đoàn cũng khảo sát 3 hồ đã bị bồi lấp hoàn toàn chỉ sau 40 năm, gồm hồ Pé Tàu (thuộc xã Cao Thượng), hồ Pé Vài và hồ Pé Nàn (thuộc xã Khang Ninh). Trước đây, ba hồ này về diện tích cũng không kém mấy so với hồ Ba Bể (bao gồm hồ Pé Lẩm, hồ Pé Lù và hồ Pé Lèng). Với 3 hồ còn lại thì theo khảo sát, hồ Pé lèng hiện đang bị bồi lấp tốc độ nhanh nhất, đã mất 1/3 diện tích trong 40 năm qua. Hồ Pé Lù cũng bị bồi lấp từ hai phía là con suối Bó Lù và suối Cốc Tốc.

“Sau khi tìm hiểu và thu thập các chứng cứ, dữ liệu, chúng tôi thấy rằng Hồ Ba Bể đang chết dần trong hiện tại” – nhà thơ Dương Thuấn nói. Một hình ảnh rõ ràng nhất của việc bồi lấp, đó là “Những bản làng, những ngôi nhà sàn xưa kia ngồi ngay sát cạnh hồ, con gái dệt cửi cho thể lấy mặt nước soi gương thì nay từ bản ra hồ phải đi qua bãi bồi rộng 4km” – ông Thuấn cho biết.

Trong khi đó, GS Phạm Vĩnh Cư, chủ tịch Hội những người yêu Ba Bể thì đau xót: Tất cả chúng ta từ khi học tiểu học đã biết nước ta phía Bắc có hai kỳ quan thiên nhiên, một là Vịnh Hạ Long và hai là Hồ Ba Bể. Năm 1994, lần đầu tiên tôi đến với Hồ Ba Bể sau khi đã đến khắp các hồ nổi tiếng trên thế giới, nhưng tôi đã bàng hoàng vì vẻ đẹp của Hồ Ba Bể. Đây thực sự là một viên ngọc sáng cần hết sức giữ gìn”. Tuy nhiên, trở lại đây sau 15 năm, ông đã thực sự đau xót khi thấy Hồ đang bị tàn phá, bị nhỏ đi, vơi đi. "Không thể không đau xót và phẫn uất vì điều này” - GS Phạm Vĩnh Cư thốt lên.

GS Chu Hảo thì ngậm ngùi: “Tôi trở lại Hồ Ba Bể với cảm xúc đau buồn chưa bao giờ thấy”. Sau khi tham gia đoàn khảo sát, GS Chu Hảo cho rằng, nếu tiếp tục chặt cây, khai thác “một cách dã man” như hiện nay thì chỉ vài chục năm nữa sẽ chẳng còn “viên ngọc quý” này nữa. Còn GS Đặng Hùng Võ thì kết luận: "Nếu chúng ta lên đến nơi vào thời điểm này, chỉ lần là một người tử tế thôi, cũng sẽ thấy đau xót".

Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng, người đã lăn lộn tìm hiểu và viết rất nhiều bài về môi trường Vườn quốc gia Ba Bể cho biết, Hồ Ba Bể có 3 con suối cung cấp nước cho hồ thì nay đã bị vùi lấp đến mức khó tin. Khoảng 3-4km lòng hồ hiện đã trở thành các bãi bồi, chỉ là các con ngòi nhỏ. Rất nhiều vùng xưa là hồ thì nay đã là đất liền, trong đó 3 con hồ đã thực sự biến mất. Điều khó tin nhất mà nhà báo Doãn Hoàng cho biết, đó là hiện đã có một công ty được cấp phép khai thác quặng ngay tại vùng lõi của Vườn Quốc Gia Ba Bể, mà theo luật, đã là vùng lõi thì không bao giờ, không thứ gì được phép khai thác, kể cả việc hái nấm. Đó là chưa kể đến việc những rừng cây gỗ nghiến bạt ngàn đã bị chặt phá không thương tiếc.

Khai thác tài nguyên tại Vườn Quốc gia Ba Bể - điều khiến những ai chỉ cần tử tế cũng cảm thấy đau lòng

Hệ thống quản lý đang vô thức hay vô cảm?

GS Đặng Hùng Võ: Hệ thống chính quyền ở đây đang vô thức hay vô cảm?

Tham dự buổi gặp mặt báo chí, và cũng là người trực tiếp tham gia đoàn khảo sát, GS Đặng Hùng Võ mở đầu: Nếu chỉ nghe nói, nếu chưa lên đến Hồ Ba Bể thì không thể nghĩ tại sao người ta có thể làm như thế… “Hệ thống quản lý ở đây đang vô thức (không biết gì), hay vô cảm (không cảm thấy gì) trước tình trạng khai thác tài nguyên ở đây” – ông Võ nói.

Theo quan điểm của GS Đặng Hùng Võ, muốn giàu thì phải đánh đổi, đó là lẽ đương nhiên, tuy nhiên, phải biết đánh đổi cái gì lấy cái gì, chứ không ai đi lấy cái quý giá nhất ra đánh đổi “và ở đây là một sự đánh đổi rất vớ vẩn” – ông Võ nhấn mạnh.

GS Đặng Hùng Võ cho biết, quá trình khảo sát cho thấy toàn bộ chất thải của việc khai thác và rửa quặng hiện đang dẫn thẳng vào Hồ Ba Bể. Ông Võ đánh giá, sự cho phép khai thác mỏ trong khu vực này là một việc không bình thường. “Việc Bắc Kạn mang cái quý giá nhất ra đánh đổi chắc chắn phải có một cấp nào đó mắc sai sót. Nhưng tôi khẳng định, Bộ TN&MT ít nhất cũng sai trong việc kiểm tra thực thi những quy định hành chính, bởi vì khi báo chí đã nêu, thì ít nhất Bộ TN&MT đã phải vào cuộc, yêu cầu kiểm tra.” - GS Đặng Hùng Võ, nguyên thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường khẳng định.

GS Đặng Hùng Võ cũng phân tích về việc khai thác tài nguyên ở đây đang làm mất đi bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số của vùng này. “Nếu muốn làm kinh tế, Bắc Kạn có thể làm cách khác, như du lịch hoặc lâm sản, chứ không phải chuyển mình bất chấp sự hủy hoại môi trường. Nếu Bắc Kạn chấp nhận phát triển bằng cách bán tài nguyên thiên nhiên như hiện nay thì có nghĩa là chúng ta đang ăn quỵt môi trường. Không ai ăn quỵt được môi trường cả. Nếu chúng ta vay của môi trường một đồng hôm nay thì chúng ta sẽ phải trả gấp 1000 lần trong tương lai, trả một cách khó khăn, nhọc nhằn hơn nhiều” – GS Đặng Hùng Võ phân tích.

Trao đổi với báo chí tại buổi họp báo, nhà thơ Dương Thuấn cho biết, hiện Hội những người yêu Ba Bể đang chuẩn bị hồ sơ, trong đó có đầy đủ các số liệu về sự bồi lấp, tình hình khai thác quặng… “khi đầy đủ sẽ trình lên Thủ tướng Chính phủ, đề nghị có biện pháp ngăn chặn tình trạng khai thác như hiện nay. Hãy bảo vệ những gì còn có thể bảo vệ được” – ông Thuấn nói.

Một số hình ảnh do đoàn khảo sát ghi lại: